Historia Rusinowa - Jaka jest historia? Co warto wiedzieć? Jakie jest położenie?

Historia Rusinowa - Założenie Wsi

Dokładniejsze odtworzenie dziejów wsi w XIV wieku napotyka na wiele trudności, z czego najpoważniejsze stanowi brak bazy źródłowej dla tego okresu. Karl Rosenow w swojej monografii Rusinowa podaje, że wieś została założona około roku 1300 w wyniku polityki kolonizacyjnej prowadzonej przez Święców na Ziemi darłowskiej. Wymienia też possessorów: Rutza i Natzmera, którzy mieli założyć wśród słowiańskich osad wsie na prawie niemieckim sprowadzając osadników z Dolnej Saksonii i Nadrenii. Nazwa wsi Rusenhagen (1444), Ruczenhagen (1496), Rutzenhagen (1545), Rützenhagen (1730) rzeczywiście sugeruje, że zasadźcą mógł być przedstawiciel rodu von Rutze (Russe, Rusche, Reutz, Ritze i podobnie) pochodzący ze wsi Rutze/ Russee koło Kilonii w Holsztynie. Sąsiedztwo zaś Naćmierza (Natzmershagen), nakazuje liczyć się z kolonizacją rycerską tych dwóch rodów. Niestety poza samym sąsiedztwem tych wsi, podobnie jak Rusinowa i Naćmierza (Rutzenhagen i Natzmersdorp) w powiecie świdwińskim, czy też nazwy wsi Boleszewo (Ritzenhagen, Rötzenhagen) koło Sławna należącej bezspornie do rodu Natzmerów nie wiadomo co łączyło te rody i jaka była ich rola w kolonizacji. Powołując się na rękopis superintendenta Stoessela, Rosenow wspomina dokument z 1312 roku, w którym to Rusinowo zostało po raz pierwszy wymienione wraz z 29 innymi wsiami, na których ciążył obowiązek oczyszczania rzeki Lutowa nad którą położony był zamek Święców. Jeżeli rzeczywiście Rusinowo zostało założone w tym okresie to lokację wsi należałoby umiejscowić pomiędzy rokiem 1307, kiedy to 17 lipca na mocy układu w Lędowie, Święcowie otrzymali w lenno od margrabiów brandenburskich ziemię darłowską, sławieńską i polanowską stając się w krótkim czasie prawdziwymi władcami tej ziemi (domini terrae) a 1312, czyli wymienionym w przytoczonym powyżej dokumencie.

Ponieważ nie jest znany akt lokacyjny, można tylko na zasadzie porównania wnioskować, że sam proces zakładania wsi, jak i prawa czy obowiązki pierwszych osadników nie różniły się niczym od innych wsi zakładanych według prawa niemieckiego.

Rusinowo zostało założone na ciągu wzgórz morenowych tworzących równoległe do brzegu morskiego pasmo z kulminacją Ficht Berg (Góra Świerk) 32 m n.p.m., po uprzednim wykarczowaniu porastających je lasów dębowo-bukowych. Wskazuje na to drugi człon nazwy wsi: hagen oznaczający ogrodzenie, żywopłot ale też osiek. Była to więc typowa wieś karczunkowa (Hagendorf) powstała na tzw. surowym korzeniu, określana też w literaturze jako hagenowa lub osiekowa. Lokatorami hagenów byli początkowo a i później na ogół Niemcy. O tym, że Rusinowo założyli osadnicy niemieccy świadczyć mogą również nazwy terenowe (Flurnamen). Na ponad 80 nazw terenowych leżących w granicach wsi tylko dwie leżące przy granicy z Jarosławcem: Jamen (Jahm) oraz die Glawenitz (Krautglawnitz, Tote Glawnitz) obecnie Główniczka mają pochodzenie słowiańskie.

Osadnicy przybywali w grupie, na czele której stał zasadźca, który w ich imieniu zawierał z panem feudalnym szczegółową, pisemną umowę. On też zazwyczaj zostawał sołtysem stanowiąc najwyższą władzę we wsi. Otrzymywał kilku łanowy nadział ziemi wolny od czynszu, zobowiązany był jednak do konnej służby wojskowej, zbierania czynszów i opłaty dziesięcinnej. Miał też obowiązek udzielania gościny panu zwierzchniemu i przedstawicielom kościoła. Chłopi we wsiach lokowanych na prawie niemieckim cieszyli się dużą swobodą osobistą. Każdemu z nich przydzielano przeważnie jedną włókę (łan) ziemi w dziedziczne posiadanie z prawem sprzedaży. Mogli też opuszczać posiadany grunt oraz wnosić skargi do panującego w razie krzywdzącego postępowania pana feudalnego. Ponadto w obrębie gruntów wsi znajdowała się wydzielona część wspólna tzw. Allmenda, przeważnie łąki, pastwiska lub las, w którym wszyscy mieszkańcy mieli wspólny udział, proporcjonalny do rozmiarów gospodarstwa. Tę niezależność ograniczało jednak posiadanie przez panów feudalnych zwierzchnich praw do gruntów chłopskich oraz innych uprawnień publiczno-prawnych przekazywanych właścicielom gruntów w immunitetach. W związku z lokacją, na czas zagospodarowania, osadnikom udzielano wolnizny, czyli czasowego zwolnienia od wszelkich świadczeń. Jednak po tym okresie, który wynosił od kilku do kilkunastu lat musieli oni wykonywać szereg świadczeń zawartych w umowie. Podstawowym świadczeniem na rzecz pana gruntowego (Grundherr) był czynsz gruntowy, czyli renta pieniężna. Robocizny występowały sporadycznie a ich wymiar nie był wysoki. Jednym z takich świadczeń był wspomniany obowiązek oczyszczania 19 prętów rzeki Lutowa.

Lokacja wsi pociągała za sobą również budowę kościoła, której często podejmowali się sami chłopi, gotowi ponieść dodatkowe koszty, byle tylko dysponować własną świątynią. Kościół w Rusinowie wzniesiono prawdopodobnie w drugiej połowie XIV wieku w centrum wsi na niewielkim wzniesieniu, wykorzystując do jego budowy ciosane kamienie polne. Kościół wraz z przylegającym cmentarzem otoczony był kamiennym murem i pełnił oprócz funkcji sakralnych również funkcje obronne. Pierwsza wzmianka o kościele pochodzi jednak dopiero z 20 września 1493 roku. Poznajemy z niej również nazwiska duchownych Mathie Simonisa i Andreasa Danckquardta, którzy sprawowali tu opiekę duszpasterską. Każdy z parafian zobowiązany był do uiszczania swemu proboszczowi tzw. mesznego (Messkorn). W okolicach Sławna, przyjęło się składać tytułem mesznego szefel żyta. Oprócz mesznego mieszkańcy Rusinowa płacili na rzecz biskupstwa kamieńskiego dziesięcinę, tzw. biskupi grosz (Bishofspennig), która 14 stycznia 1493 roku wyniosła 2 marki i 4 szylingi sundzkie.

Wobec prawie zupełnego braku dokumentów dotyczących początków Rusinowa, niezwykle cenne są dwa zapisy z XV wieku (1444 i 1496), zamieszczone w księdze beneficjów darłowskiego zakonu kartuzów. Odnotowują one ofiary złożone za zmarłych przez ich bliskich.

Lokacja Rusinowa, Naćmierza i innych wsi na prawie niemieckim przyniosła ogromne zmiany nie tylko w krajobrazie. Wprowadzenie przez niemieckich osadników trójpolowego systemu uprawy ziemi, podział na niwy wraz z upowszechnieniem pługa z żelaznym lemieszem i krojem wpłynęło na przyrost ilości ziemi uprawnej, podniesienie plonów i zmianę całego modelu gospodarowania. Nastąpiło urynkowienie gospodarstw chłopskich, które stały się przede wszystkim producentem zboża. Zwiększyła się hodowla zwierząt pociągowych i upowszechnienie nawożenia ziemi. Zmiany te okazały się na tyle trwałe, że wiele z nich przetrwało w prawie niezmienionej formie nawet do 1945 roku. Przede wszystkim gospodarstwa znajdujące się na miejscu dawnych, historycznych siedlisk zachowały tzw. Hofrechte, czyli statuty praw i obowiązków, które regulowały stosunki pomiędzy panem gruntowym a chłopami. Ich właściciele posiadali prawo do użytkowania wspólnych gruntów, oraz udziały w gminnych lasach. Dla gospodarstw położonych w zachodniej części wsi (Käterend) były to pastwiska Stubbenwiese i Bullenwiese oraz las Rämer dla wschodniej (Kähend) pastwiska Granswiesen i las Horst Wald . Na gospodarzach zachodniej części wsi ciążył obowiązek oczyszczania każdej wiosny Witowskiego przekopu (Vitter Tief) dla odpływu wysokiej wody z jeziora Kopań wywodzący się jeszcze ze średniowiecznego obowiązku oczyszczania rzeki Lutowa .

Opracowanie: Tomasz Drzazga

Literatura:
K. Rosenow, Rützenhagen im Rügenwalder Amt, Rügenwalde 1931. s.9. E. Puttkamer, Die Swenzonen und das Land Schlawe (w:) M.Vollack, Der Kreis Schlawe - ein Pommersches Heimatbuch, Husum 1986 B.I, Der Kreis als Ganzes, s.547
H. Lemcke, Liber beneficiorum Domus Corone Marie prope Rugenwold 1406-1528 hernsgegeben von der Gesselschaft für pommersche Geschichte und Altertumskunde, Stettin 1919, s.74 i 128
H. Heyden, Protokolle der Pommerschen Kirchevisitationen 1540-1555, Köln-Graz 1963, Heft 2, s.166 Prästationstabelle aus 1730
R. Klempin, G.Kratz, Martikeln und verzeichnisse des Pommerschen Ritterschaft vom XIV bis in das XIX Jahrhundert, Berlin 1863, s.12 Hermann Julius Stoessel - ur.1817 roku w Koszalinie, zm.1893 w Darłowie spisał na 26 stronach in folio historię darłowskiego synodu do 1780 roku.
E. Puttkamer, Die Swenzonen und das Land Schlawe s.546
J.M. Piskorski, Kolonizacja wiejska Pomorza Zachodniego w XIII w. i w początkach XIV wieku na tle procesów osadniczych w średniowiecznej Europie, Poznań 1990, s.90 i 139
K. Rosenow, Rützenhagen im Rügenwalder Amt, Rügenwalde 1931. s.57-58. E. Schüttpelz, Rützenhagen (w:) M.Vollack, Der Kreis Schlawe - ein Pommersches Heimatbuch, Die Städte und Langemeiden, Husum 1986 B.II, s.1142
B. Wachowiak, Gospodarcze położenie chłopów w domenach Księstwa Szczecińskiego w XVI i pierwszej połowie XVII wieku, Szczecin 1967, s.34
K. Rosenow, Von der Lütow (w:) Aus der Heimat, nr6 1931
J.M. Piskorski, Kolonizacja wiejska Pomorza Zachodniego w XIII i w początkach XIV wieku na tle procesów osadniczych w średniowiecznej Europie, Poznań 1990, s.196
K. Rosenow, Rützenhagen im Rügenwalder Amt, Rügenwalde 1931. s.11
R. Klempin, Diplomatische Beiträge zur Geschichte Pommerns aus der Zeit Bogislafs X, Berlin 1859, s.110 "Eodem die ad presentationem Domini principis Bugslai Ad ecclesiam villem Ruczenhagen vacantem per resignationen domini Mathie Simonis, Andreas Danckquardt fuit institutusdedit j florenum". H. Heyden, Pommersche Geistliche vom Mittelalter bis zum 19. Jahrhundert, Köln 1965, s.70
J.M. Piskorski, Kolonizacja wiejska... , s.198. Szefel żyta w domenie darłowskiej wynosił 47 litrów
R. Klempin, Diplomatische Beiträge..., s.85
H. Lemcke, Liber beneficiorum..., s.74 (nr1086) "In ciuitate Rugenwold vnus pauper de villa Rusenhagen dedit jm pro vxore fua defuncta" (1444), s.128 (nr2135) "Item pro quadam virgine defuncta in villa Ruczenhagen dati funt vißj sund" (1496). K. Rosenow, Rützenhagen... s.12 zob. Ryc.6
E. Schüttpelz, Rützenhagen, s.1141
K. Rosenow, Rützenhagen im Rügenwalder Amt, s.58
E. Schüttpelz, Rützenhagen, s.1144