Kościół p.w. Narodzenia Najświętszej Marii Panny w Rusinowie

location_on Rusinowo

Historia

W odległości 14 km na wschód od Darłowa, zaledwie 1,5 km od brzegu morskiego, położona na ciągu wzgórz morenowych, znajduje się miejscowość Rusinowo. Wieś lokowana na prawie niemieckim w I połowie XIV wieku, do chwili obecnej zachowała czytelny układ średniowiecznej ulicówki.

W centrum, na niewielkim wzniesieniu, góruje nad całą wsią kościół zbudowany z czerwonej cegły na ciosowym, granitowym cokole. świątynia ta powstała w miejscu istniejącego wcześniej kościoła, o którym nie zachowało się niestety wiele informacji. Wzniesiony prawdopodobnie przez pierwszych osadników przybyłych tu z Niemiec, z ociosanych, naturalnych kamieni, otoczony wraz z przyległym cmentarzem kamiennym murem, mógł spełniać oprócz funkcji sakralnych również zadania obronne. Ponadto z daleka widoczna kościelna wieża stanowiła, podobnie jak obecna, ważny punkt nawigacyjny dla żeglugi przybrzeżnej.

Najstarszy jak do tej pory znaleziony zapis potwierdzający istnienie dawnej świątyni pochodzi z 1493 roku i dotyczy zmiany na stanowisku proboszcza. Brzmi on następująco: - Tego dnia z polecenia Księcia Pana Bogusława dla kościoła wsi Rusinowo, wolnego wskutek rezygnacji proboszcza Mathie Simonisa został mianowany Andreas Danckqwardt, płacąc jednego florena.

Od chwili proklamowania reformacji przez książąt zachodniopomorskich w grudniu 1534 roku, nastąpiła stopniowa przebudowa stosunków kościelnych na Pomorzu. Katolicka parafia, jaką stanowiło Rusinowo wraz z Jarosławcem i Bylicą, została przekształcona w ewangelicką i weszła w skład darłowskiego okręgu synodalnego.

Zniesienie pańszczyzny oraz rosnący dobrobyt mieszkańców wsi przy końcu XIX wieku, pozwolił urzeczywistnić plany budowy nowej świątyni, która miała być większa i bardziej reprezentacyjna od swej poprzedniczki. Głównym inicjatorem tego przedsięwzięcia był ówczesny sołtys Martin Schüttpelz, który pełnił również liczne funkcje społeczne i urzędowe. Dzięki jego zaangażowaniu, w prace związane z budową włączyło się wielu mieszkańców całej parafii. On też nimi kierował, organizując m.in. transport cegieł, które przewieziono chłopskimi furmankami z jednej ze sławieńskich cegielni. Stary kościół rozebrano, częściowo wykorzystując materiał, a w jego miejsce przy szybko i sprawnie postępujących pracach w 1873 roku wzniesiono nową budowlę. W następnym roku zaś wyposażono wnętrze. Staraniom sołtysa, wybranego 4 stycznia 1874 roku na starszego kościelnego, kościół zawdzięcza dzwon fundacyjny, mosiężne, wiszące świeczniki oraz przede wszystkim organy, na które kwestował wśród parafian. Był także fundatorem wielu parametrów kościelnych. Podarował m.in. krzyż i świeczniki ołtarzowe, srebrny dzbanek chrzcielny, wyszywany obrus ołtarzowy oraz dwutomowe wydanie biblii. Zwieńczeniem podjętego trudu była uroczysta msza konsekracyjna odprawiona w czwartą niedzielę Adwentu 1874 roku, podczas której poświęcono nową świątynię.

Architektura i wyposażenie

Architektura kościoła w Rusinowie została podporządkowana modnym w drugiej połowie XIX wieku stylom historyzującym. Połączono tu formy i ornamenty zapożyczone z gotyku i przede wszystkim ze stylu romańskiego. Jednonawowy, orientowany kościół założony na planie prostokąta, z mało czytelnie wyodrębnionym prezbiterium, zamyka od strony wschodniej apsyda, przykryta osobnym sklepieniem w formie półkopuły, zbudowana na planie półkola. Przylegają do niej zakrystia i kaplica. Od strony zachodniej, częściowo wtopiona w elewację, znajduje się pięciokondygnacyjna wieża o wysokości 42 metrów, zwieńczona ośmiobocznym hełmem w kształcie ostrosłupa, krytym łupkiem. Na hełmie umieszczono żelazną iglicę z kulą i krzyżem. Do obu stron wieży przylegają półszczyty ozdobione pierwotnie sterczynami w formie strzelistych wieżyczek. Podobnie zwieńczono wschodni szczyt, dodając kamienny krzyż na cokole. Wejście do wieży stanowi portal o uskokowych ościeżkach, zamknięty łukiem półkolistym. Elementami dekorującymi najwyższą część wieży są okrągłe blendy oraz fryz arkadkowy. Elewacje boczne z wysoko umieszczonymi oknami ożywiają, jednocześnie wzmacniając mury, lizeny połączone między sobą arkadkowym fryzem. Profilowane okna, zamknięte półkolistymi łukami zdobią maswerki. Halę kościoła przykrywa symetryczny, dwuspadowy dach pokryty dachówką karpiówką. Zastosowano tu rozbudowaną formę więźby dachowej z niskim poddaszem dostępnym z wieży. Poszczególne więzary, widoczne z nawy, łączą dołem belki stropowe dodatkowo usztywnione podwieszonymi sztyberami.

Wewnątrz, nad głównym wejściem znajduje się empora organowa wsparta na czterech drewnianych słupach z zastrzałami, połączonych legarami. Dostępna z nawy kościoła prostymi, jednobiegowymi schodami z tralkową balustradą. Na chórze umieszczono organy wykonane w 1874 roku przez firmę Ch.F. Voelknera z Duninowa. Neogotycki, trójosiowy prospekt z wbudowanym centralnie stołem gry kryje dziesięciogłosowy instrument o następującej dyspozycji:

manuał
Bourdun 16'
Principal 8'
Salicional 8'
Gedact 8'
Octav 4'
Gemshorn 4'
Flauto=dolce 4'
Progressiv harm. 2-4' fach

pedał
Subbass 16'
Octavenbass 8'

urządzenia pomocnicze
Pedal Coppel
Calcanten glocke

Manuałowy zespół dźwięków składa się z 54 tonów o rozpiętości c-f ³, zaś zespół dźwięku pedału z 27 tonów o rozpiętości c-d¹. Organy posiadają mechaniczną trakturę gry oraz wiatrownice klapowo-zasuwowe. Miechy (1 magazynowy i 2 podawcze) napędza dmuchawa elektryczna jak również dźwignia ręczna.

Po obu stronach nawy znajdują się ustawione na wspólnym cokole drewniane ławki, po 15 w każdym rzędzie. Lica pierwszych ławek, ujęte policzkami o ściętych narożach, zdobi kratownica z profilowanych listew. Przy południowej ścianie, stoi ambona wsparta na kolumnowej podporze, na którą prowadzą schody z tralkową balustradą.

Wyposażenie z okresu budowy kościoła uzupełnia wykonana ze sztucznego kamienia, neogotycka chrzcielnica ustawiona obecnie w kruchcie. W ośmiobok czaszy wpisane jest koło z napisem gotycką minuskułą:

Wer da glaubet und getauft wird, der wird selig werden. Ev. Marii 16v.16ś
(Kto uwierzy i chrzest przyjmie, będzie zbawiony. Ew. św. Marka 16 wers 16)

W środku czaszy widnieje okrągły otwór na misę z wodą chrzcielną. Niestety sama mosiężna misa chrzcielna z nazwiskiem ofiarodawcy oraz datą 1636 na obrzeżu, przejęta z poprzedniego kościoła, zaginęła po 1945 roku. Podobnie nie zachował się wspaniały model żaglowca zawieszony w środku nawy. Takie wotywne modele, były charakterystyczne dla wielu kościołów w nadmorskich wioskach jak chociażby w Łącku czy w Bukowie Morskim. Ofiarodawcami byli marynarze mieszkający lub pochodzący z tych miejscowości. Zachowały się natomiast dwa wiszące, mosiężne, osiemnastoświecowe świeczniki o wieloczłonowym trzonie z kulą i wygiętymi esownicami ramion. Z licznych parametrów kościelnych pozostały tylko dwa neogotyckie, mosiężne świeczniki ołtarzowe.

W prezbiterium, obok współcześnie wykonanego z drewna ołtarza, znajduje się olejny obraz na płótnie przedstawiający Opłakiwanie Chrystusa. Obraz ten namalowany przez prof. Antona Webera pochodzi z ołtarza ufundowanego również przez niego w 1898 roku.

Na uwagę zasługuje także dzwon fundacyjny odlany z brązu w 1874 roku w Szczecinie przez firmę C. Voß und Sohn. Umocowany na drewnianym jarzmie znajduje się w najwyższej kondygnacji wieży. Jego sześciopałąkową koronę zdobią stylizowane główki. Na płaszczu, poniżej szerokiego pasa ornamentu roślinnego z motywem akantu oraz arkadkowego fryzu zwieńczonego trójliściem, widnieje inskrypcja:

Selig sind die Gottes Wort hören und bewahren. Luc. 11,28
(Błogosławieni ci, którzy słuchają słowa Bożego i zachowują je. Łuk. 11,28)

Po przeciwległej stronie znajduje się sygnatura ludwisarza oraz data i miejsce wykonania dzwonu: Gegossen von C. Voß und Sohn in Stettin 1874ś i poniżej palmety napis Rützenhagen oraz nr 552. Obrzeże płaszcza zdobi wąski pas ornamentu roślinnego.

Do czasów I wojny światowej towarzyszył mu dzwon przeniesiony ze starego kościoła, lecz podczas zbiórki metali kolorowych na cele wojenne musiano go oddać. Dzwon ten obok mosiężnej misy chrzcielnej to jedyne elementy wyposażenia przeniesione z dawnej, jeszcze średniowiecznej świątyni, które niestety nie zachowały się do obecnych czasów. Poza tym z dużym prawdopodobieństwem należy przyjąć, że znajdująca się obecnie w Muzeum Zamku Książąt Pomorskich w Darłowie późnogotycka rzeźba przedstawiająca św. Annę Samotrzeć pochodzi właśnie z wyposażenia dawnego kościoła w Rusinowie i jako najlepiej zachowana została przekazana ówczesnemu muzeum. świadczyć o tym może fotografia z 1932 roku przedstawiająca rzeźbę, pochodząca z archiwum przedwojennego krajowego konserwatora zabytków, przechowywana obecnie przez Muzeum Narodowe w Szczecinie. Przy zdjęciu widnieje adnotacja: Kreisheimatmuseum Rügenwalde. Wahrscheinlich aus Rützenhagen, Kreis Schlawe. Jednak jej historia czeka jeszcze na pełne wyjaśnienie. Ta XVI-wieczna rześba wykonana w warsztacie pomorskim z drewna dębowego z zachowanymi śladami polichromii stanowi jeden z najcenniejszych zabytków Muzeum w Darłowie. Ciekawostką może być fakt, że rzeźba pełniła rolę rekwizytu podczas realizacji w 1960 roku filmu Krzyżacy.

Zachowały się natomiast dawne, ewangelickie księgi kościelne, które obecnie znajdują się w Sächsisches Staatsarchiv Leipzig, Deutsche Zentralstelle für Genealogie. Są to księgi: chrztów z lat 1638-1647 i 1703-1751, ślubów z lat 1660-1750, zgonów z lat 1638-1724 i 1742-1750 oraz konfirmacji z lat 1762-1768.

Kalendarium

I połowa XIV wieku - Wieś Rusenhagen (Rusinowo) zostaje lokowana na prawie niemieckim. Najprawdopodobniej to właśnie pierwsi niemieccy osadnicy wznieśli z ociosanych kamieni polnych pierwszy kościół.
1493 (20 wrzesień) - Najstarszy jak do tej pory znaleziony zapis dotyczący kościoła w Rusinowie.
1534 (13 grudzień) - Na sejmie pomorskim w Trzebiatowie przyjęto luteranizm jako religie panującą.
1535 (styczeń) - Jan Bugenhagen opracowuje w Darłowie zasady nowej ordynacji kościelnej i rozpoczyna wizytacje okolicznych klasztorów i kościołów.
1760 (12 czerwiec) - Zaprószony ogień w piekarniku spowodował pożar, który strawił probostwo. Dopiero w 1767 roku nastąpiła odbudowa. Król pruski przekazał na ten cel 327 talarów oraz drewno.
1780 (5 marzec) - W kościele odbyła się uroczystość dziękczynna z okazji ustąpienia epidemii czerwonki, która od września 1779 do lutego 1780 roku pochłonęła 48 ofiar z Rusinowa i Jarosławca. Kilka rodzin ufundowało czarny obrus pasyjny na ołtarz oraz czarną kapę na mary, z której rodziny ofiarodawców mogły korzystać bez żadnych opłat.
po 1815 - W kościele poświęcono tablicę upamiętniającą 19 poległych i zmarłych mieszkańców wsi w latach 1813-1815, czyli od czasu formalnego wypowiedzenia przez Prusy wojny Francji.
1873 - Zakończono prace związane ze wznoszeniem nowego kościoła. Poprzednia świątynia została rozebrana a materiał posłużył m.in. do budowy muru między szkołą a probostwem. Według pastora Koeppena podczas budowy zakopano ozdobny, rzeźbiony stół chrzcielny oraz dwie drewniane figury przedstawiające Adama i Ewę pochodzące z wyposażenia starego kościoła.
1874 - Wyposażono wnętrze kościoła i zakończono montaż organów. W czwartą niedzielę Adwentu odbyła się msza konsekracyjna.
1911 - Mistrz murarski z Darłowa W. Papenfuss przeprowadził remont kościoła. Wymieniono znaczne fragmenty murów od strony zachodniej oraz zlikwidowano pinakle i kamienny krzyż wieńczący wschodni szczyt. W pracach remontowych wzięli udział również cieśle z Górnego śląska, którzy 38 lat wcześniej stawiali kościół.
1912 - Przeprowadzono elektryfikację wsi. W kościele założono elektryczne oświetlenie.
po 1918 - Przed kościołem wzniesiono pomnik poświęcony 22 mieszkańcom wsi poległym i zaginionym na frontach I wojny światowej.
1928 - Kościół w Rusinowie uwiecznia na płótnie die Kirche von Rützenhagen znany ekspresjonista, współzałożyciel grupy Die Brückeś Karl Schmidt-Rottluff.
I połowa lat 30-tych - W kościele zainstalowano elektryczne ogrzewanie. W drewnianych oparciach nóg ławek kościelnych poprowadzono rury grzewcze z rozdzielnikami.
1945 (9 marzec) - Do Rusinowa wkraczają oddziały armii czerwonej.
1945 (2 sierpień) - Do Darłowa przybywa franciszkanin o. Damian Tyniecki. Dwa dni później odprawia pierwszą mszę świętą. Obsługą religijną i duszpasterską obejmuje m.in. kościół w Rusinowie.
1946 (7 kwiecień) - Pierwszy ksiądz Franciszek Kluszczyński wyświęca kościół pod wezwaniem Narodzenia Najświętszej Marii Panny. Kościół w Rusinowie staje się kościołem filialnym.
1947 (2 czerwiec) - Rusinowo opuszczają ostatni niemieccy mieszkańcy wsi.
1951 (1 czerwiec) - Placówka duszpasterska w Łącku zostaje oficjalnie erygowana jako parafia rzymsko-katolicka.
1958 - Dzięki ofiarności parafian i wydatnej pomocy Andrzeja Tkacza i Józefa Babuli dokonano naprawy dachu kościoła oraz wyremontowano wieżę. Zakupiono również dwa ornaty (biały i czarny) i cztery chorągwie.
1959 - Przeprowadzono remont wnętrza kościoła. Usunięto i skrócono ławki, likwidując jednocześnie elektryczne ogrzewanie. Zaprowadzono drogę krzyżową i uzupełniono ołtarz główny. Pomalowano całe wnętrze i zrobiono tymczasowe ołtarze boczne przedstawiające Serce Pana Jezusa oraz Serce Matki Boskiej.
1962 (3 czerwiec) - Podczas uroczystości I komunijnych poświęcono zielony ornat ofiarowany przez matki z Jarosławca. Matki z Rusinowa zakupiły dywan do kościoła, natomiast młodzież z Rusinowa i Jarosławca ofiarowała silnik elektryczny do organów.
1972 - Ogrodzono kościół wraz z przyległym cmentarzem.
1973 - Ostatecznie zlikwidowano cmentarz ewangelicki oraz pomnik poświęcony poległym w I wojnie światowej.
1976 - Wymalowano wnętrze kościoła.
1980 (8 wrzesień) - W czasie uroczystości odpustowej poświęcono dwie nowe chorągwie.
1985 (19-26 maj) - O.o. Redemptoryści ze Szczecinka przeprowadzają misje święte. Przed kościołem ustawiono krzyż przygotowany przez młodzież z Rusinowa.
1985 (3 wrzesień) - Zakupiono nowe meble do zakrystii.
1989 - Założono witraże w prezbiterium.
1990 - Ze składek parafian wyremontowano dach i założono nową instalację elektryczną i nagłaśniającą.
1991 (kwiecień) - Rozpoczęto malowanie wnętrza kościoła. Prace wykonali Józef Uryga i Henryk Świetlik.
1991 (lipiec) - Józef Drzazga wykonał drewniany ołtarz główny.
1995 - W miejscu dawnego pomnika Wacław Olszewski wymurował grotę z figurą Matki Boskiej jako wotum od małżeństw z długoletnim stażem.
1997 (7 czerwiec) - Podczas ekumenicznego nabożeństwa poświęcono tablicę upamiętniającą zmarłych dawnej ewangelickiej parafii. W uroczystościach wzięło udział 29 dawnych oraz 30 obecnych mieszkańców Rusinowa.
1998 (kwiecień) - Zakupiono monstrancję.
1998 (12 lipiec) - W Rusinowie zorganizowano festyn parafialny, z którego cały dochód postanowiono przeznaczyć na remont kościoła.
2000 (23 lipiec) - Zorganizowano kolejny festyn, którego celem było zebranie środków na remont kościoła.
2001 (lipiec-listopad) - Przeprowadzono remont kościoła. Całkowicie wymieniono pokrycie dachu. Założono nową instalację odgromową i wymieniono rynny. Wewnątrz wymieniono deski sufitowe i poddano renowacji więźbę dachową.
2002 (12 maj) - W wieżę kościelną uderza piorun poważnie uszkadzając łupkowe pokrycie hełmu wieży.
2002 (14 lipiec) - W Rusinowie zorganizowano trzeci z kolei festyn, z którego dochód postanowiono przeznaczyć na remont wieży kościoła. Na ten cel zbierane są również pieniądze z cotygodniowej sprzedaży ciast przygotowywanych przez gospodynie z Rusinowa.
2002 (wrzesień) - Rozpoczęto remont hełmu wieży kościelnej, który ukończono dopiero w marcu następnego roku. Ułożono na nowo pokrycie z łupka oraz założono instalację odgromową.
2003 (kwiecień) - Założono nową instalację nagłaśniającą.

Wykaz duszpasterzy rusinowskiego kościoła Pastorzy ewangeliccy:

Lukas Salamannus - - 1599
Johann Rhode 1594 - 1640
Martin Richter 1638 - 1671
Johann Christoph Richter 1671 - 1688
Johann Roth 1689 - 1691
Christoph Schadelock 1691 - 1710
Erdmann Sasse 1711 - 1740
Johann Gottfried Lauen 1739 - 1743
Johann Friedrich Rahn 1743 - 1794
Carl Ludwig Thiele 1786 - 1812
Georg Peter Gieseler 1814 - 1830
Johann Karl Just 1832 - 1847
Julius Albert Emil Palis 1847 - 1885
Leopold Wilhelm Paul Koeppen 1885 - 1938
pastora brak - w zastępstwie Franz Birken pastor z Barzowic do 1945

Księża katoliccy:

o. Damian Tyniecki z Darłowa 1945
Franciszek Kluszczyński 1946 - 1947
Stefan Szpręga 1947 - 1967
Norbert Roj 1967 - 1978
Stanisław Pecnik 1978 - 1985
Henryk Urzykowski 1985 - 1994
Stanisław Grudzień 1994 - 1996
Andrzej Bagiński 1996 -

Bibliograhia:
Albrecht M.: Brücken schlagen. (w:) Wermelskirchen General-Anzeiger 12 Juli 1997
Bescheinigung für Martin Schüttpelz aus 1897
Bielecka E.: Zamek Książąt Pomorskich w Darłowie. Darłowo 2001
Böttger L.: Die Bau- und Kunstdenkmäler des Regirungs Bezirk Köslin. Stettin 1892
Brüggeman L.W.: Ausführlische Beschreibung des Königl. Preußischen Herzogtuhums Vor- und Hinterpommern. Bd. 2 Stettin 1784
Karty ewidencyjne zabytków. Kościół filialny p.w. NMP w Rusinowie. PSOZ Słupsk1996
Klempin R.: Diplomatische Beiträge zur Geschichte Pommerns aus der Zeit Bogislafs X. Berlin 1859
Kronika parafii rzymsko-katolickiej w Łącku. (od roku 1945)
Lewko P.: Działalność warsztatu Christiana Friedricha Völknera. (w:) Organy i muzyka organowa XII. Gdańsk 2003
Michaelis E.: Die Rützenhagener Kirche im Bild. (w:) Pommersche Zeitung 13 Mai 1997
Rosenow K.: Rützenhagen im Rügenwalder Amt. Rügenwalde 1932
Rosenow K.: Zur Kulturgeschichte des Rügenwalder Amtes. (w:) Heimat Beilage der Schlawer Zeitung 1932
Różańska K.: Darłowscy Franciszkanie. (w:) Pomerania nr 10/1995
Schüttpelz E.: Rützenhagen. (w:) M. Vollack: Der Kreis Schlawe. Bd. 2 Husum 1986
Vanselow S., Fraske U.: Feier in Rützenhagen an der Ostsee. (w:) Pommersche Zeitung nr31/1997
Zadarko., Końka D., Wilkowska K.: Schematyzm diecezji Koszalińsko-Kołobrzeskiej. Koszalin 1998
Zalewski Z.: Muszą zobaczyć, że księdzu na nich zależy. (w:) Gość Niedzielny nr 13/1999